L’AGGUATO A OSIRIDE (Plutarco; Iside e Osiride: 13)
- Adriano Torricelli
- 6 giorni fa
- Tempo di lettura: 6 min
L’AGGUATO A OSIRIDE
(Plutarco: Iside e Osiride, par. 13)
.
.
.
.
.
.
.

.
.
Il divertente racconto dell’agguato ad Osiride perpetrato da Tifone, un dio oscuro, nemico della saggezza e della verità, ovvero appunto di Osiride e di Iside, colei che per amore ne cercherà il corpo dandogli una degna sepoltura.
Osiride regna in Egitto ormai da anni ed è un sovrano illuminato che ha portato l’avanzamento morale e materiale del suo popolo. Ma proprio per questo, egli si è creato anche dei nemici...
In seguito all’omicidio di cui è vittima peraltro, Osiride diventerà il Dio egiziano dei morti!
.
.
Testo originale:
-
Βασιλεύοντα δ' Ὄσιριν Αἰγυπτίους μὲν εὐθὺς ἀπόρου βίου καὶ θηριώδους ἀπαλλάξαι καρπούς τε δείξαντα καὶ νόμους θέμενον αὐτοῖς καὶ θεοὺς διδάξαντα τιμᾶν· ὕστερον [b] δὲ γῆν πᾶσαν ἡμερούμενονἐπελθεῖν ἐλάχιστα μὲν ὅπλων δεηθέντα, πειθοῖ δὲ τοὺς πλείστους καὶ λόγῳ μετ' ᾠδῆς πάσης καὶ μουσικῆς θελγομένους προσαγόμενον· ὅθεν Ἕλλησι δόξαι Διονύσῳ τὸν αὐτὸν εἶναι.
Τυφῶνα δ' ἀπόντος μὲν οὐθὲν νεωτερίζειν διὰ τὸ τὴν Ἶσιν εὖ μάλα φυλάττεσθαι καὶ προσέχειν ἐγκρατῶς ἔχουσαν, ἐπανελθόντι δὲ δόλον μηχανᾶσθαι συνωμότας ἄνδρας ἑβδομήκοντα καὶ δύο πεποιημένον καὶ συνεργὸν ἔχοντα βασίλισσαν ἐξ Αἰθιοπίας παροῦσαν, ἣν ὀνομάζουσιν Ἀσώ· τοῦ δ' Ὀσίριδος ἐκμετρησάμενον λάθρα τὸ σῶμα καὶ κατασκευάσαντα πρὸς τὸ μέγεθος λάρνακα καλὴν καὶ κεκοσμημένην [c] περιττῶς εἰσενεγκεῖν εἰς τὸ συμπόσιον.
ἡσθέντων δὲ τῇ ὄψει καὶ θαυμασάντων ὑποσχέσθαι τὸν Τυφῶνα μετὰ παιδιᾶς, ὃς ἂν ἐγκατακλιθεὶς ἐξισωθῇ, διδόναι δῶρον αὐτῷ τὴν λάρνακα.
πειρωμένων δὲ πάντων καθ' ἕκαστον, ὡς οὐδεὶς ἐνήρμοττεν, ἐμβάντα τὸν Ὄσιριν κατακλιθῆναι· τοὺς δὲ συνωμότας ἐπιδραμόντας ἐπιρράξαι τὸ πῶμα καὶ τὰ μὲν γόμφοις καταλαβόντας ἔξωθεν, τῶν δὲ θερμὸν μόλιβδον καταχεαμένους ἐπὶ τὸν ποταμὸν ἐξενεγκεῖν καὶ μεθεῖναι διὰ τοῦ Τανιτικοῦ στόματος εἰς τὴν θάλασσαν, ὃ διὰ τοῦτο μισητὸν ἔτι νῦν καὶ κατάπτυστον νομίζειν Αἰγυπτίους. ταῦτα δὲ πραχθῆναι λέγουσιν ἑβδόμῃ ἐπὶ [d] δέκα μηνὸς Ἀθύρ, ἐν ᾧ τὸν σκορπίον ὁ ἥλιος διέξεισιν, ὄγδοον ἔτος καὶ εἰκοστὸν ἐκεῖνο βασιλεύοντος Ὀσίριδος. ἔνιοι δὲ βεβιωκέναι φασὶν αὐτόν, οὐ βεβασιλευκέναι χρόνον τοσοῦτον.
.
.
.
Testo tradotto:
-
13. Durante il suo regno, Osiride subito fece mutare agli Egiziani il loro genere di vita povera e selvatica, li istruì nella coltivazione dei campi, fissò delle leggi, e insegnò loro a onorare gli dèi. Poi percorse tutta la terra d'Egitto e la civilizzò: e non ebbe bisogno di armi, perché riuscì ad attirare quasi tutti con l'incanto della persuasione, con la parola unita al canto e a ogni tipo di musica, tanto che i Greci credettero di identificarlo con Dioniso. Durante l'assenza di Osiride, Tifone non s'arrischiò ad alcuna novità, dato che Iside stava di guardia e lo sorvegliava con grande attenzione. Ma quando Osiride fu di ritorno, egli ordì contro di lui un'insidia, raccogliendo settantadue congiurati e ottenendo la collaborazione della regina che governava in quel tempo l'Etiopia, di nome Aso. Tifone prese di nascosto le misure del corpo di Osiride, costruì un'arca di quelle dimensioni, molto bella e con splendidi ornamenti, e poi la portò nella sala del banchetto. Tutti la guardarono ammirati, e allora Tifone promise, come in un bel gioco, che l'avrebbe data in dono a quello che ci stesse dentro sdraiato proprio di misura. Uno dopo l'altro provarono tutti, ma nessuno ci entrava davvero esattamente; venne poi il turno di Osiride, e quando si sdraiò dentro, subito i congiurati si precipitarono a chiudere il coperchio, lo saldarono all'esterno con i chiodi e ci versarono sopra piombo fuso. Poi trasportarono l'arca al fiume, e la abbandonarono alla corrente perché arrivasse al mare attraverso la bocca Tanitica: per questo gli Egiziani anche adesso chiamano questa bocca «odiosa» e «abo minevole». Secondo il mito, questi fatti avvennero il giorno diciassette del mese di Athyr, quando il Sole attraversa lo Scorpione, nel ventottesimo anno del regno di Osiride. Ma altri dicono che questo numero indica l'età del dio, non il suo regno.
.
.
.
Testo greco spiegato:
-
Βασιλεύοντα δ' Ὄσιριν Αἰγυπτίους μὲν εὐθὺς ἀπόρου βίου καὶ θηριώδους ἀπαλλάξαι καρπούς τε δείξαντα καὶ νόμους θέμενον αὐτοῖς καὶ θεοὺς διδάξαντα τιμᾶν· ὕστερον δὲ γῆν πᾶσαν ἡμερούμενον ἐπελθεῖν ἐλάχιστα μὲν ὅπλων δεηθέντα, πειθοῖ δὲ τοὺς πλείστους καὶ λόγῳ μετ' ᾠδῆς πάσης καὶ μουσικῆς θελγομένους προσαγόμενον· ὅθεν Ἕλλησι δόξαι Διονύσῳ τὸν αὐτὸν εἶναι.
.
E (DICONO CHE…) OSIRIDE, QUANDO GOVERNÒ, ALLONTANÒ SUBITO GLI EGIZIANI DA UNA VITA DIFFICILE E FERINA (Βασιλεύοντα δ' Ὄσιριν Αἰγυπτίους μὲν εὐθὺς ἀπόρου βίου καὶ θηριώδους ἀπαλλάξαι) SIA MOSTRANDO I SEMI SIA PONENDO DELLE LEGGI PER ESSI E INSEGNANDO A VENERARE GLI DEI (καρπούς τε δείξαντα καὶ νόμους θέμενον αὐτοῖς καὶ θεοὺς διδάξαντα τιμᾶν); IN SEGUITO ADDOMESTICANDO/INCIVILENDO TUTTA LA (LORO…) TERRA (LA…) PERCORSE AVENDO MINIMAMENTE/POCHISSIMO BISOGNO DELLE ARMI (ὕστερον δὲ γῆν πᾶσαν ἡμερούμενον ἐπελθεῖν ἐλάχιστα μὲν ὅπλων δεηθέντα), E (DICONO CHE…) CONVINCESSE I PIÙ ACCOSTANDOSI (A ESSI…) (πειθοῖ δὲ τοὺς πλείστους προσαγόμενον) ESSENDO ESSI STATI (DA LUI...) AFFASCINATI CON IL DISCORSO E CON OGNI ODE E MUSICA (καὶ λόγῳ μετ' ᾠδῆς πάσης καὶ μουσικῆς θελγομένους); DA CIÒ (OSIRIDE…) SEMBRA AI GRECI ESSERE UGUALE A DIONISO (ὅθεν Ἕλλησι δόξαι Διονύσῳ τὸν αὐτὸν εἶναι).
-
Τυφῶνα δ' ἀπόντος μὲν οὐθὲν νεωτερίζειν διὰ τὸ τὴν Ἶσιν εὖ μάλα φυλάττεσθαι καὶ προσέχειν ἐγκρατῶς ἔχουσαν, ἐπανελθόντι δὲ δόλον μηχανᾶσθαι συνωμότας ἄνδρας ἑβδομήκοντα καὶ δύο πεποιημένον καὶ συνεργὸν ἔχοντα βασίλισσαν ἐξ Αἰθιοπίας παροῦσαν, ἣν ὀνομάζουσιν Ἀσώ· τοῦ δ' Ὀσίριδος ἐκμετρησάμενον λάθρα τὸ σῶμα καὶ κατασκευάσαντα πρὸς τὸ μέγεθος λάρνακα καλὴν καὶ κεκοσμημένην περιττῶς εἰσενεγκεῖν εἰς τὸ συμπόσιον.
.
MANCANDO (OSIRIDE…) (ἀπόντος) TIFONE NON AZZARDAVA NULLA PER IL FATTO CHE ISIDE (LO…) SORVEGLIAVA MOLTO BENE (Τυφῶνα μὲν οὐθὲν νεωτερίζειν διὰ τὸ τὴν Ἶσιν εὖ μάλα φυλάττεσθαι) E SI OCCUPAVA (DI LUI…) FORTEMENTE RESTANDO (CON LUI…) (καὶ προσέχειν ἐγκρατῶς ἔχουσαν). MA A (OSIRIDE…) CHE TORNAVA MACCHINAVA UN INGANNO (ἐπανελθόντι δὲ δόλον μηχανᾶσθαι) DOPO AVERE RACCOLTO SETTANTADUE CONGIURATI E AVENDO COME ALLEATA LA REGINA D’ETIOPIA, CHE CHIAMANO ASO (συνωμότας ἄνδρας ἑβδομήκοντα καὶ δύο πεποιημένον καὶ συνεργὸν ἔχοντα βασίλισσαν ἐξ Αἰθιοπίας παροῦσαν, ἣν ὀνομάζουσιν Ἀσώ). AVENDO DI NASCOSTO MISURATO IL CORPO DI OSIRIDE E AVENDO APPRONTATO IN BASE ALLA DIMENSIONE UNA BELLA CASSA E AVENDOLA DECORATA SFARZOSAMENTE (τοῦ δ' Ὀσίριδος ἐκμετρησάμενον λάθρα τὸ σῶμα καὶ κατασκευάσαντα πρὸς τὸ μέγεθος λάρνακα καλὴν καὶ κεκοσμημένην περιττῶς), (LA...) PORTÒ AL SIMPOSIO (εἰσενεγκεῖν εἰς τὸ συμπόσιον).
-
ἡσθέντων δὲ τῇ ὄψει καὶ θαυμασάντων ὑποσχέσθαι τὸν Τυφῶνα μετὰ παιδιᾶς, ὃς ἂν ἐγκατακλιθεὶς ἐξισωθῇ, διδόναι δῶρον αὐτῷ τὴν λάρνακα.
.
ESSENDOSI RALLEGRATI ALLA VISTA (DI ESSA IN CONVITATI…) E ESSENDOSI MERAVIGLIATI (ἡσθέντων δὲ τῇ ὄψει καὶ θαυμασάντων) TIFONE SOSTENEVA PER GIOCO DI DARE/CHE AVREBBE DATO LA CASSA COME DONO (ὑποσχέσθαι τὸν Τυφῶνα μετὰ παιδιᾶς διδόναι δῶρον τὴν λάρνακα) A QUELLO CHE ESSENDOVI ADAGIATO (αὐτῷ ὃς ἐγκατακλιθεὶς) FOSSE EGUAGLIATO/FOSSE STATO DELLA MISURA GIUSTA PER ESSA (ἂν ἐξισωθῇ).
-
πειρωμένων δὲ πάντων καθ' ἕκαστον, ὡς οὐδεὶς ἐνήρμοττεν, ἐμβάντα τὸν Ὄσιριν κατακλιθῆναι· τοὺς δὲ συνωμότας ἐπιδραμόντας ἐπιρράξαι τὸ πῶμα καὶ τὰ μὲν γόμφοις καταλαβόντας ἔξωθεν, τῶν δὲ θερμὸν μόλιβδον καταχεαμένους ἐπὶ τὸν ποταμὸν ἐξενεγκεῖν καὶ μεθεῖναι διὰ τοῦ Τανιτικοῦ στόματος εἰς τὴν θάλασσαν, ὃ διὰ τοῦτο μισητὸν ἔτι νῦν καὶ κατάπτυστον νομίζειν Αἰγυπτίους.
.
PROVANDO TUTTI UNO PER CIASCUNO, POICHÉ NESSUNO COMBACIAVA (πειρωμένων δὲ πάντων καθ' ἕκαστον, ὡς οὐδεὶς ἐνήρμοττεν), OSIRIDE ESSENDOVI ANDATO SI DISTESE (ἐμβάντα τὸν Ὄσιριν κατακλιθῆναι); E I CONGIURATI ACCORRENDO SPINSERO SOPRA IL COPERCHIO E LE COSE DA FUORI/IL MALCAPITATO (οὺς δὲ συνωμότας ἐπιδραμόντας ἐπιρράξαι τὸ πῶμα καὶ τὰ μὲν ἔξωθεν) CHIUDENDO CON DEI CHIODI (γόμφοις καταλαβόντας), E SU QUELLE/SUL MALCAPITATO AVENDO VERSATO PIOMBO CALDO/FUSO (ῶν δὲ θερμὸν μόλιβδον καταχεαμένους)AL FIUME (LO...) PORTARONO (ἐπὶ τὸν ποταμὸν ἐξενεγκεῖν) E (EGLI…) ANDAVAATTRAVERSO LA BOCCA TANITICA VERSO IL MARE (καὶ μεθεῖναι διὰ τοῦ Τανιτικοῦ στόματος εἰς τὴν θάλασσαν; nota che qui il soggetto dell’infinitiva deve essere Osiride, non più i congiurati), CHE PER QUESTA COSA ANCORA ADESSO GLI EGIZI CHIAMANO DETESTABILE E ABOMINEVOLE (ὃ διὰ τοῦτο μισητὸν ἔτι νῦν καὶ κατάπτυστον νομίζειν Αἰγυπτίους).
-
ταῦτα δὲ πραχθῆναι λέγουσιν ἑβδόμῃ ἐπὶ δέκα μηνὸς Ἀθύρ, ἐν ᾧ τὸν σκορπίον ὁ ἥλιος διέξεισιν, ὄγδοον ἔτος καὶ εἰκοστὸν ἐκεῖνο βασιλεύοντος Ὀσίριδος. ἔνιοι δὲ βεβιωκέναι φασὶν αὐτόν, οὐ βεβασιλευκέναι χρόνον τοσοῦτον.
.
DICONO CHE QUESTE COSE SIANO STATE COMPIUTE IL (GIORNO…) DICIASSETTESIMO DEL MESE DI ATUR, IN CUI IL SOLE ATTRAVERSA LO SCORPIONE (ταῦτα δὲ πραχθῆναι λέγουσιν ἑβδόμῃ ἐπὶ δέκα μηνὸς Ἀθύρ, ἐν ᾧ τὸν σκορπίον ὁ ἥλιος διέξεισιν), GOVERNANDO OSIRIDE (βασιλεύοντος Ὀσίριδος) NELL’ANNO (ὄγδοον ἐκεῖνο) VENTOTTESIMO (DEL SUO REGNO...) (ἔτος καὶ εἰκοστὸν). MA ALCUNI DICONO CHE EGLI AVESSE VISSUTO (VENTOTTO ANNI…), NON CHE AVESSE REGNATO PER TALE TEMPO (ἔνιοι δὲ βεβιωκέναι φασὶν αὐτόν, οὐ βεβασιλευκέναι χρόνον τοσοῦτον).
Comments